RYNEK GAZU ZIEMNEGO
Na koniec grudnia 2014 roku 141 podmiotów posiadało koncesję na obrót paliwami gazowymi, natomiast 59 przedsiębiorstw aktywnie uczestniczyło w obrocie gazem ziemnym. Przedsiębiorstwa obrotu gazem spoza GK PGNiG S.A. pozyskały 25,4 TWh gazu ziemnego, w tym ok. 18% stanowiły zakupy od PGNiG S.A. i ok. 21% zakupy z giełdy towarowej.
Natomiast odpowiednio: na koniec III (II i I) kwartału 2015 r. 165 (151 i 145) podmioty posiadały koncesję na obrót paliwami gazowymi. Natomiast 58 (57 i 56) przedsiębiorstw aktywnie uczestniczyło w obrocie gazem ziemnym. Wolumen transakcji sprzedaży zrealizowanych w punkcie wirtualnym OTC wyniósł 1.153 (1.309 i 2.432) GWh ze średnią ceną 95,34 (97,19 i 99,07) zł/MWh, natomiast na giełdzie towarowej wolumen gazu dostarczonego wyniósł 14.057 (18.405 i 33.948) GWh ze średnią ceną 99,45 (100,67 i 110,62) zł/MWh. Średnie ciepło spalania gazu wysokometanowego w systemie przesyłowym wyniosło 11,265 (11,248 i 11,162) kWh/m3.
Sprzedaż i zakup paliw gazowych na polskim rynku giełdowym gazu, odbywa się przede wszystkim na giełdzie towarowej prowadzonej przez TGE S.A. Uczestnikami rynku giełdowego są głównie przedsiębiorstwa obrotu paliwami gazowymi oraz duzi odbiorcy końcowi, którzy mogą działać samodzielnie po zawarciu stosownej umowy z TGE S.A., stając się członkami giełdy lub za pośrednictwem domów maklerskich. Obrót giełdowy odbywa się poprzez zawieranie umów sprzedaży (transakcji) pomiędzy członkami giełdy.
W 2014 r. TGE S.A. prowadziła następujące rynki sprzedaży paliw gazowych: Rynek Dnia Bieżącego, Rynek Dnia Następnego oraz Rynek Terminowy Towarowy. Sprzedaż przepustowości natomiast była realizowana w systemie aukcji. W 2014 r. w wyniku realizacji kontraktów zawartych na TGE S.A. dostarczono 44 619 144 MWh gazu ziemnego po średniej cenie 102,17 zł/MWh, a za trzy kwartały 2015 r. dostarczono 68 242 788 MWh gazu ziemnego po średniej cenie 105,23 zł/MWh.
Rozwój giełdowego rynku gazu jest m.in. skutkiem wprowadzenia do ustawy − Prawo energetyczne art. 49b, który nakłada na przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się obrotem paliwami gazowymi obowiązek sprzedaży części gazu ziemnego wysokometanowego wprowadzonego w danym roku do sieci przesyłowej na giełdach towarowych lub rynku organizowanym przez podmiot prowadzący na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej rynek regulowany. W 2014 roku obowiązek ten wynosił 40% gazu wprowadzonego do sieci przesyłowej przez przedsiębiorstwa zajmujące się obrotem gazem ziemnym.
W 2014 r. na rynku detalicznym dokonała się istotna zmiana polegająca na reorganizacji sprzedaży detalicznej w ramach grupy kapitałowej PGNiG S.A. 1 sierpnia 2014 r. działalność operacyjną rozpoczęła spółka PGNiG Obrót Detaliczny Sp. z o.o., która przejęła całą obsługę handlową klienta detalicznego w zakresie sprzedaży gazu ziemnego, za wyjątkiem dużych odbiorców przemysłowych zużywających powyżej 25 mln m3.
Udział grupy kapitałowej PGNiG S.A. w sprzedaży gazu do odbiorców końcowych w roku 2014 spadł i wyniósł 89,24%, podczas gdy rok wcześniej udział ten stanowił 94,42%, natomiast w 2012 roku 95,2%.
Pozostałe 10,76% sprzedaży gazu do odbiorców końcowych realizowane było przez inne spółki obrotu działające w kraju (5,24%) oraz przez spółki dokonujące sprzedaży gazu z zagranicy bezpośrednio do dużych odbiorców końcowych, którzy samodzielnie sprowadzili ten gaz do Polski.
Dokonując analizy rynku w zakresie ilościowej sprzedaży detalicznej gazu ziemnego przez GK PGNiG S.A. w 2014 r. w odniesieniu do wszystkich grup odbiorców należy wskazać, że największy wolumen został sprzedany do odbiorców przemysłowych. Ich udział w całej sprzedaży GK PGNiG S.A. wyniósł ok. 60%. Udział w sprzedaży do gospodarstw domowych wyniósł 28%.
Oprócz GK PGNiG S.A. w 2014 r. monitoringiem Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki objęto ok. dwudziestu alternatywnych sprzedawców detalicznych, których udział w wolumenie sprzedaży gazu do odbiorców końcowych na rynku detalicznym wyniósł 5,24%. Udział w sprzedaży pozostałych podmiotów nie był znaczący, ale zwiększył się w porównaniu z poprzednim rokiem. Powyższe alternatywne spółki obrotu sprzedały w 2014 r. łącznie do odbiorców końcowych 8,14 TWh gazu, przy czym największy wolumen gazu został sprzedany do odbiorców o zużyciu powyżej 2,5 mln m3.
Dostawy gazu ziemnego na rynek Polski pochodziły głównie z zagranicy, w ilości 121 TWh. Dostawy te uzupełniane były gazem pochodzącym ze źródeł krajowych w ilości 44,3 TWh, co stanowiło 27% całkowitych dostaw gazu ziemnego. Całkowite dostawy gazu z zagranicy w 2014 r. obejmowały import z kierunku wschodniego oraz dostawy wewnątrzwspólnotowe, przy czym istotną ich część stanowił import z kierunku wschodniego, realizowany w ramach długoterminowego kontraktu zawartego pomiędzy PGNiG S.A. a OOO Gazprom Eksport. Na bazie tego kontraktu zakupiono 90,7 TWh gazu ziemnego, co stanowiło ok. 75% całkowitego przywozu tego surowca na terytorium Polski.
W 2014 r. operator systemu magazynowania (OSM) realizował swoje funkcje operatorskie przy wykorzystaniu istniejących oraz nowych zdolności magazynowych będących wynikiem prowadzonej budowy nowych instalacji magazynowych (Kosakowo) i rozbudowy już istniejących instalacji magazynowych (PMG Wierzchowice i PMG Strachocina) oraz KPMG Mogilno, PMG Husów, PMG Swarzów i PMG Brzeźnica. Pojemność czynna wszystkich instalacji magazynowych wyniosła w 2014 r. 2 524,09 mln m³.
W 2014 r. całkowite zużycie gazu ziemnego w Polsce wyniosło 15 436,22 mln m3. Zgodnie z przewidywaniami, w kolejnych latach udział gazu w krajowym bilansie energetycznym powinien nieznacznie wzrastać, na skutek jego większego wykorzystania w produkcji energii elektrycznej, rozwoju wysokosprawnych technologii parowo-gazowych oraz w wyniku systematycznego wzrostu zużycia gazu przez odbiorców końcowych.
W 2014 r. na terytorium RP funkcjonował jeden operator systemu przesyłowego gazowego − OGP Gaz-System S.A. Spółka ta funkcję operatora systemu przesyłowego gazowego na własnej sieci przesyłowej pełni od 2006 r. na mocy decyzji Prezesa URE. OGP Gaz-System S.A. jest jednoosobową spółką Skarbu Państwa i właścicielem majątku przesyłowego, na którym prowadzi działalność gospodarczą w zakresie przesyłania paliw gazowych na podstawie koncesji udzielonej przez Prezesa URE. W wyniku dokonanej w 2013 r. nowelizacji ustawy – Prawo energetyczne nadzór właścicielski nad spółką sprawuje Minister Gospodarki. Od 17 listopada 2010 r. OGP Gaz-System S.A. na podstawie decyzji Prezesa URE pełni również funkcję OSP na polskim odcinku gazociągu Jamał-Europa Zachodnia, którego właścicielem jest przedsiębiorstwo energetyczne SGT EuRoPol Gaz S.A., posiadające koncesję na przesyłanie paliw gazowych. Ustawą nowelizującą transponowane zostały do krajowego porządku prawnego przepisy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/73/WE dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylającej dyrektywę 2003/55/WE w zakresie uzyskiwania przez operatorów systemów przesyłowych oraz operatorów systemów połączonych certyfikatu niezależności.
Według stanu na 31 grudnia 2014 r. działalność w zakresie dystrybucji paliw gazowych wykonywało 50 operatorów systemów dystrybucyjnych, wyznaczonych decyzjami Prezesa URE, w tym jeden operator prawnie wydzielony. Ww. jeden OSD podlegający obowiązkowi unbundlingu to Polska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. należąca do GK PGNiG S.A. Spółka ta wykonuje działalność gospodarczą polegającą na dystrybucji paliw gazowych sieciami dystrybucyjnymi o ciśnieniu niskim, średnim i wysokim na potrzeby odbiorców zlokalizowanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto 49 przedsiębiorstw energetycznych wykonywało funkcje OSD o charakterze lokalnym.
W 2014 r. funkcję operatora systemu magazynowego pełniła spółka Operator Sytemu Magazynowania Sp. z o.o., wyznaczona OSM na mocy decyzji Prezesa URE do 31 maja 2022 r. Spółka ta pełni swoją funkcję na majątku stanowiącym własność PGNiG S.A. Na 31 grudnia 2014 r. OSM Sp. z o.o. wykonywał swoje zadania w odniesieniu do następujących instalacji magazynowych KPMG Mogilno, PMG Husów, PMG Wierzchowice, PMG Strachocina, PMG Swarzów, PMG Brzeźnica oraz KPMG Kosakowo.
Według stanu na 31 grudnia 2014 r. operatorami systemu skraplania gazu ziemnego były dwa podmioty: Polska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. oraz DUON Dystrybucja S.A. Podmioty te pełniły również funkcję OSD.
W 2014 r. następował stopniowy rozwój hurtowego rynku gazu ziemnego w Polsce, głównie związany z funkcjonowaniem obowiązku sprzedaży gazu ziemnego na giełdzie towarowej. Obowiązek ten w omawianym roku wynosił 40% gazu wprowadzonego do sieci, natomiast obrót hurtowy na krajowym rynku (sprzedaż gazu realizowana w kontraktach dwustronnych do spółek obrotu oraz sprzedaż poprzez giełdę gazu) stanowił 36% zużycia krajowego. W 2014 r. przez polski system przesyłowy przepłynęło 525,4 TWh gazu. Większość z tego gazu została przetransportowana tranzytem z wykorzystaniem gazociągu jamalskiego.
Zgodnie z obowiązującą zasadą TPA (Third Party Access), uregulowaną w art. 4 ust. 2 ustawy – Prawo energetyczne, odbiorcy końcowi mogą indywidualnie korzystać z sieci lokalnego dostawcy w celu dostarczenia gazu lub energii kupionej u dowolnego sprzedawcy.
W 2011 r. odnotowano jedynie 4 przypadki zmiany sprzedawcy gazu. W 2012 r. ich liczba zwiększyła się do 210, w 2013 r. do 429, w 2014 r. do 7 007, natomiast do końca III kw. 2015 r. odnotowano 21 953 zmian sprzedawcy gazu. Wysoka dynamika zmian sprzedawcy jest miarodajnym czynnikiem rozwoju konkurencyjnego rynku gazu. Z końcem III kwartału 2015 r. 100 sprzedawców miało zawarte ważne umowy z OSP, z czego 56 posiadało również umowy z OSD. W stosunku do lat poprzednich, to w 2014 roku 76 sprzedawców miało zawarte umowy z OSP, w tym 40 posiadało umowy z OSD, a w 2013 było to odpowiednio tylko 48 umów z OSP i 19 z PSG.
Średnia cena zakupu gazu ziemnego sprowadzanego z państw członkowskich Unii Europejskiej lub z państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym w I kw. 2015 r. – 96,43 zł/MW; a w II kw. – 91,50 zł/MWh.
Rozwój sprzedaży gazu ziemnego jest możliwy dzięki małemu pokryciu obszarów w Polsce przez sieć gazową dystrybucyjną, tzn. istnienie tzw. gazowych białych plam, czyli obszarów bez możliwości dostawy gazociągami gazu ziemnego wysokometanowego. Budowa na tych terenach sieci gazowej umożliwia zastąpienie dotychczaowych droższych paliw, ale wymaga jednak znacznych inwestycji kapitałowych w budowę sieci.